Είμαστε μόνοι στο σύμπαν; Το διάσημο πρόγραμμα SETI (Search for Extraterrestrial Intelligence) προσπαθεί να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα από το 1959. Ο Αμερικανός αστρονόμος Carl Sagan και πολλοί άλλοι, πίστευαν ότι πρέπει να υπάρχουν και άλλοι εξελιγμένοι πολιτισμοί και ότι θα μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε μαζί τους. Ωστόσο, οι σκεπτικιστές δεν είναι πεπεισμένοι, υποστηρίζοντας ότι η έλλειψη στοιχείων για τέτοιους πολιτισμούς υποδηλώνει ότι μάλλον είναι εξαιρετικά σπάνιοι.
Αλλά αν είναι απίθανο να υπάρχουν άλλοι πολιτισμοί που μοιάζουν με τον ανθρώπινο, θα μπορούσαν να υπάρχουν άλλες μορφές ζωής - ίσως καλύτερα προσαρμοσμένες από εμάς για να εξαπλωθούν στο σύμπαν; Και θα ήταν δυνατόν τέτοιες μορφές ζωής να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους (δηλαδή να υπάρχει μία μη ανθρώπινη SETI); Μια νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο Biosystems, υποδηλώνει ότι αυτό μπορεί να συμβεί! Τα μικρόβια, όπως τα βακτήρια, μπορεί να είναι κάλλιστα οι κυρίαρχοι της ζωής στο σύμπαν - και είναι πολύ πιο ικανά από ό, τι πιστεύουμε. Σύμφωνα με τη μελέτη, τα μικρόβια μπορούν να μιμούνται το πρόγραμμα SETI χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Για να τα κατανοήσουμε, πρέπει να αμφισβητήσουμε τις ανθρωποκεντρικές προκαταλήψεις μας.
Ενώ πολλοί βλέπουν τα μικρόβια ως μονοκύτταρους οργανισμούς που προκαλούν ασθένειες, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Τα μικρόβια είναι χαλαρά οργανωμένες πολυκυτταρικές οντότητες. Τα βακτήρια, για παράδειγμα, ζουν σε αποικίες – με μέλη πολλών δισεκατομμυρίων - ικανές να "σκέφτονται" και να λαμβάνουν αποφάσεις. Μια τυπική βακτηριακή αποικία είναι μια οντότητα - ένας «υπερ-εγκέφαλος» που διαμορφώνει το περιβάλλον της. Το πιο σημαντικό, όλες οι βακτηριακές αποικίες στη Γη είναι διασυνδεδεμένες σε ένα παγκόσμιο υπερσύστημα βακτηριδίων που ονομάζεται βακτηριόσφαιρα. Αυτός ο «παγκόσμιος ιστός» γενετικών πληροφοριών ρυθμίζει τη ροή οργανικών στοιχείων στη Γη τα τελευταία τρία δισεκατομμύρια χρόνια, με τρόπο που παραμένει πέρα από τις ανθρώπινες ικανότητες. Για παράδειγμα, ανακυκλώνουν σημαντικά θρεπτικά συστατικά όπως τον άνθρακα, το άζωτο και το θείο. Ακόμα και σήμερα, τα βακτήρια είναι τα κυρίαρχα ζωντανά όντα στη Γη. Βγάλτε τα βακτήρια από τη βιόσφαιρα και η ζωή σταδιακά θα καταρρεύσει.
Τα βακτήρια μπορεί επομένως να είναι πολύ πιο κατάλληλα για κοσμικά ταξίδια και επικοινωνία από ότι ο άνθρωπος. Τα γήινα βακτήρια μπορούν να επιβιώσουν στο διάστημα για τουλάχιστον τρία χρόνια, πιθανώς περισσότερο. Τα βακτήρια μπορούν επίσης να παραμείνουν σε αδρανή κατάσταση για εκατομμύρια χρόνια. Διάφορες εκδοχές της υπόθεσης της πανσπερμίας - η οποία δηλώνει ότι η μικροβιακή ζωή υπάρχει και ταξιδεύει σε όλο το σύμπαν - υποστηρίζει αυτή την δυνατότητα διαστρικών ταξιδιών των βακτηρίων. Πρόσφατα μαθηματικά μοντέλα έδειξαν ότι τα μικροβιακά ταξίδια μπορεί να είναι δυνατά όχι μόνο στο ηλιακό μας σύστημα, αλλά και σε ολόκληρο τον γαλαξία.
Πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει ένα μικροβιακό SETI; Η βακτηριόσφαιρα θα μπορούσε δυνητικά να αναπαράγει όλα τα στάδια που είναι γνωστά από το ανθρώπινο SETI. Το πρώτο βήμα στο ανθρώπινο SETI είναι η ικανότητα ανάγνωσης πληροφοριών κοσμικής κλίμακας. Για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας ραδιοτηλεσκόπια μπορούμε να αναλύσουμε μακρινούς κατοικήσιμους πλανήτες. Το δεύτερο βήμα είναι να αναπτυχθούν τεχνολογίες και γνώσεις για να εκτιμηθεί εάν οι κατοικήσιμοι πλανήτες περιέχουν ζωή. Το τρίτο βήμα είναι να εντοπίσουμε έξυπνους εξωγήινους και να προσπαθήσουμε να έρθουμε σε επαφή μαζί τους.
Τα μικρόβια έχουν ικανότητα ανάγνωσης πληροφοριών κοσμικής κλίμακας. Για παράδειγμα, τα κυανοβακτήρια μπορούν να διαβάσουν το τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος που προέρχεται από τον Ήλιο με τη μορφή ορατού φωτός (πρώτο βήμα). Αυτό το βιολογικό φαινόμενο ονομάζεται φωτοτροπισμός και συμβαίνει, για παράδειγμα, όταν ένα φυτό στρέφεται προς ή μακριά από τον Ήλιο ή άλλη πηγή φωτός. Το δεύτερο βήμα ήταν κρίσιμο για την ανάπτυξη της ζωής στη Γη. Τα κυανοβακτήρια ανέπτυξαν μια βιο-τεχνολογία με τη μορφή φωτοσύνθεσης (που μετατρέπει το νερό, το ηλιακό φως και το διοξείδιο του άνθρακα σε οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά). Αυτό μετέτρεψε τον νεκρό πλανήτη σε ζωντανό, ή βακτηριόσφαιρα, για μια μακρά εξελικτική περίοδο. Η μικροβιακή ζωή έγινε τότε πιο περίπλοκη, δημιουργώντας φυτά και ζώα τα τελευταία 600 εκατομμύρια χρόνια. Η φωτοσύνθεση, ως μια μορφή βακτηριακής τεχνολογίας, τροφοδότησε τη ζωή στη Γη. Το τρίτο βήμα αφορά την επικοινωνία μεταξύ μικροβίων με παρόμοιε χημική βάση. Τα εξωγήινα μικρόβια πρέπει να είναι σε θέση να ενσωματώνονται απρόσκοπτα στη βακτηριόσφαιρα της Γης, εάν μοιράζονται χημεία και μεταβολισμό με βάση τον άνθρακα. Το αντίθετο είναι επίσης δυνατό. Τα μικρόβια από τη Γη θα μπορούσαν να ταξιδέψουν στο διάστημα πάνω σε αστεροειδής μεταφέροντας τη ζωή σε άλλους κόσμους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι σε αντίθεση με τους λίγους αιώνες εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού, τα βακτήρια είχαν στην διάθεσή τους δισεκατομμύρια χρόνια. Εναλλακτικά, οι ίδιοι οι άνθρωποι, ως μελλοντικοί κοσμικοί ταξιδιώτες, θα μπορούσαν να δράσουν ως μικροβιακοί φορείς μεταφέροντάς τα σε άλλους πλανήτες.
Για να εκτιμήσουμε το μικροβιακό SETI πρέπει να κατανοήσουμε την έννοια της νοημοσύνης με την εξελικτική έννοια. Ορισμένοι βιολόγοι υποστηρίζουν ότι η ανθρώπινη νοημοσύνη είναι απλώς ένα κομμάτι σε ένα ευρύ φάσμα φυσικής νοημοσύνης που περιλαμβάνει τα μικρόβια και τα φυτά. Πρέπει επίσης να επανεκτιμήσουμε τις τεχνολογικές υπογραφές ως σημάδια ευφυών πολιτισμών. Οι τεχνολογικά προηγμένοι πολιτισμοί, σύμφωνα με τον φυσικό Freeman Dyson, πρέπει να έχουν τεράστιες ενεργειακές απαιτήσεις, πολύ μεγαλύτερες από τις δικές μας. Ο καλύτερος τρόπος να επιτευχθεί αυτό, είναι με την κατασκευή κοσμικών μεγαλοδομών, που ονομάζονται σφαίρες Dyson, γύρω από τους πλανήτες τους που θα μπορούν να συλλάβουν την ενέργεια από το αστέρι τους. Η αναζήτηση τέτοιων σφαιρών εξετάζοντας το φως από τα αστέρια θα μπορούσε επομένως να είναι ένας τρόπος να εντοπισθούν. Αλλά, εάν οι πολιτισμοί είναι πράγματι σπάνιοι, δεν έχει νόημα να αναζητήσουμε τέτοιες δομές. Αντ' αυτού, μπορεί να είναι πιο κατάλληλο να αναζητήσουμε σημάδια μικροβιακής ζωής σε κατοικήσιμους πλανήτες. Ο δρόμος για την αναζήτηση εξωγήινης ζωής μπορεί να είναι η αναζήτηση αερίων σε ατμόσφαιρες πλανητών που προδίδουν τη ζωή, όπως οξυγόνο, μεθάνιο ή φωσφίνη, τα οποία παράγονται όλα από μικρόβια. Το εύρημα της φωσφίνης στην ατμόσφαιρα της Αφροδίτης ήταν πολλά υποσχόμενο, αλλά τώρα φαίνεται αμφίβολο, καθώς μια νέα μελέτη δείχνει ότι το σήμα θα μπορούσε να είναι διοξείδιο του θείου και όχι φωσφίνη. Ωστόσο, δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να συνεχίσουμε να προσπαθούμε. Το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb που θα εκτοξευθεί έως το τέλος του 2021, θα μπορεί να αναλύει την ατμόσφαιρα πλανητών που περιστρέφονται γύρω από άλλα άστρα και να εντοπίζει τα παραπάνω αέρια που είναι η υπογραφή της ζωής.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Αποικία βακτηρίων στις θερμές πηγές του Γελλοουστόουν. Credit: Amit Patel. (CC BY 2.0).
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Η ανίχνευση οξυγόνου σε εξωπλανήτες, δεν αποτελεί ξεκάθαρη ένδειξη ζωής.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση, μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό εξωγήινων πολιτισμών!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου